Van ons allemaal sinds 2016

De aanblik vanaf de rivier naar de Grote of Sint-Laurenskerk van Alkmaar moet Salomon van Ruysdael zijn bevallen. Meestal vermengde hij in zijn stadsgezichten de werkelijkheid met een flinke dosis fantasie, zoals 17de-eeuwse schilders wel vaker deden – een gebouw mocht, als dat de compositie ten goede kwam, best wat naar links of rechts worden verplaatst. Maar in dit geval bleef de kunstenaar met zijn weergave de werkelijke stadstopografie van die tijd opvallend trouw. De plaatsingsrichting van de Grote Kerk, de kapel direct ervoor, de molen links tussen de bomen, het spitse torentje naast de kerk en rechts in de verte het eenzame gebouwtje, zijn allemaal ook te vinden op de stadsplattegrond uit 1650 van Joan Blaeu. Met de toevoeging van het drukke ooievaarsnest op de kapeltoren en de enkele ooievaar op het dak van de Grote kerk plaatste de schilder het stadsgezicht in de lente.

Waarom gesteund

De beroemde landschapsschilder Salomon van Ruysdael, oom van schilder Jacob van Ruysdael, woonde in Haarlem, maar hij bezocht vast en zeker zijn broer die 30 kilometer verderop in Alkmaar woonde. Die broer overleed in 1644 – het jaar waarin dit schilderij werd gemaakt – waarna Salomon de voogdij over zijn kinderen kreeg. De Grote kerk was toen en is nog steeds een geliefd gebouw in Alkmaar en was in de omgeving ook het hoogste gebouw en van veraf al te zien. Salomon van Ruysdael schilderde in zijn carrière maar liefst veertien schilderijen van de stad Alkmaar en op alle veertien staat de kerk prominent in beeld. Van die veertien is dit het vroegste werk en ook het eerste in een Nederlandse openbare kunstcollectie. Dit stadsgezicht is dus om meer dan één reden een geweldige aanwinst voor Stedelijk Museum Alkmaar.

Met dank aan

Aangekocht met steun van de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar BankGiro Loterij Aankoopfonds [thans Vriendenloterij Aankoopfonds]), de King Baudouin Foundation United States, het Mondriaan Fonds, het VSBfonds, het Victoriefonds Alkmaar, de gemeente Alkmaar en de Vrienden van Stedelijk Museum Alkmaar

VriendenLoterij Aankoopfonds

Vragen

Zie je een fout? Of heb je extra informatie over dit object? Laat het ons weten!

Bulletin

Alkmaars trots verbeeld

Bulletin van de Vereniging Rembrandt, zomer 2017, pp. 24-27

Download

Bekijk het werk in context

1 / 5

Detail van de kerk

Van Ruysdael vermengde in zijn schilderijen de werkelijkheid altijd met een flinke dosis fantasie. Het Alkmaarse schilderij is een uitzondering op deze regel. Veel topografische details daarin zijn correcte weergaven van de toenmalige werkelijke situatie. De kleine kerk op de voorgrond – met ooievaarsnest bovenop – is bijvoorbeeld de kapel van de Middelhof, een klooster dat zich ten noordwesten van de Grote Kerk bevond. Het spitse torentje rechts is van de kloosterkapel van de Oude Hof, ten westen van de Grote Kerk gelegen.

2 / 5

Detail van de poort

Uiterst rechts op het schilderij staat een klein gebouwtje aan een weids water. Dat is de Berger- of Geesterpoort, die toegang tot de stad gaf vanuit het westen. Hij stond inderdaad op de plaats waar Van Ruysdael hem heeft neergezet, maar niet aan een brede rivier of een meer. Zo bevat dit natuurgetrouwe schilderij toch nog zo’n fantasie-element dat typisch is voor Van Ruysdael.

Detail uit: Salomon van Ruysdael, Gezicht op de Grote of St.-Laurenskerk van Alkmaar vanuit het noorden, 1644 | olieverf op paneel, 61,6 x 93,4 cm | Stedelijk Museum Alkmaar

3 / 5

Riviergezicht met kerk en veerpont

Dit schilderij toont een geheel verzonnen landschap, maar heeft dezelfde opzet als het schilderij met de Grote Kerk van Alkmaar, met een hoge bebladerde boom links, een kerkgebouw op het middenplan en een rivier die het oog van linksvoor naar rechtsachter door het landschap leidt. Zulke riviergezichten maakte Van Ruysdael veel, altijd verlevendigd met vissers, veerboten of vee.

Salomon van Ruysdael, Riviergezicht met kerk en veerpont, 1649 | olieverf op paneel, 75 x 106,5 cm | Mauritshuis, Den Haag

4 / 5

Gezicht op de Grote of Sint-Laurenskerk van Alkmaar vanuit het noorden in de winter

Op dit schilderij van Van Ruysdael is precies hetzelfde beeld te zien, maar dan in meer winterse omstandigheden. Het werk bevindt zich in de collectie van de National Gallery of Ireland in Dublin.

Salomon van Ruysdael, Gezicht op de Grote of Sint-Laurenskerk van Alkmaar vanuit het noorden in de winter, 1647 | olieverf op paneel, 53,1 x 89,3 cm | National Gallery of Ireland, Dublin

5 / 5

Gezicht op de Grote of Sint-Laurenskerk van Alkmaar vanuit het westen

Wat compositie betreft, lijkt dit gezicht op Alkmaar uit de collectie van het Metropolitan Museum of Art in New York eveneens sterk op het schilderij in Alkmaar. De Grote Kerk is echter vanuit een andere windrichting weergegeven. De kapel met het ooievaarsnest en de kapel met het spitse torentje ernaast, hier iets links van de Grote Kerk, staan op het Alkmaarse schilderij meer ervoor.

Salomon van Ruysdael, Gezicht op de Grote of Sint-Laurenskerk van Alkmaar vanuit het westen, ca. 1655 | olieverf op paneel, 51,4 x 83,8 cm | Metropolitan Museum of Art, New York