Een interview met Jasper de Bruin

De sarcofaag is in 1930 gevonden in het dorpje Simpelveld. Hoe komt een Romeinse sarcofaag in Zuid-Limburg terecht?

‘De sarcofaag is niet alleen in Simpelveld gevonden, maar is daar zo’n 1700 jaar geleden ook uitgehakt. Toen hoorde dat gebied tot het Romeinse Rijk, net als de rest van Nederland onder de Rijn. Door de vruchtbare grond hadden de inwoners van het gebied rond Simpelveld een heel rijke graanoogst, waardoor ze op den duur mooie villa’s konden laten bouwen. Bij hun luxe leefstijl hoorden ook kostbare grafrituelen, waarvan deze sarcofaag een heel bijzonder overblijfsel is.’

Wat maakt deze sarcofaag zo bijzonder?

‘Alle andere sarcofagen die in deze regio werden gevonden, zijn niet gedecoreerd. De uitvoerige decoratie van dit exemplaar is niet alleen uniek, maar geeft ook waardevolle informatie over de context van de sarcofaag. In dit object ontmoet je een voorname vrouw uit de Romeinse tijd. Zij is in reliëf geportretteerd aan de binnenkant van de sarcofaag. Daar zie je ook haar villa en een aantal meubelstukken uit haar interieur, waarschijnlijk objecten die haar dierbaar waren of die een belangrijke rol in haar leven speelden.’

Hoe weten jullie dat die villa en meubelstukken niet gewoon zijn ‘bedacht’ door de beeldhouwer?

‘In Herculaneum, bij Napels, is verkoold meubilair gevonden dat overeenkomt met de meubels zoals die in de sarcofaag zijn afgebeeld. De beeldhouwer is dus heel precies en natuurgetrouw te werk gegaan, daardoor geeft de sarcofaag een unieke inkijk in het leven in de Romeinse villa’s in Zuid-Limburg. Het is fantastisch dat het museum deze absolute topvondst in 1930 met steun van de Vereniging Rembrandt kon verwerven.’

Rembrandtlid Hans uit Muiden zou graag weten of de decoratie van de sarcofaag tot stand kwam in samenspraak met de opdrachtgever.

‘De ongebruikelijke keuze om de sarcofaag niet aan de buiten- maar aan de binnenkant te decoreren, wijst daar zeker op, net als het persoonlijke karakter van de decoratie. Die lijkt een bijzonder verhaal te vertellen, namelijk dat de vrouw de eigenaresse van de villa was. In de sarcofaag lag ook een schrijfstift, dat kan heel goed verwijzen naar de administratie van het landgoed. De grote kist op de sarcofaag zou de kluis kunnen zijn. Dat vrouwen een landgoed bestuurden was goed mogelijk; via het Romeins erfrecht konden zij een bedrijf of landgoed erven, en zo een relatief zelfstandige positie in de maatschappij verwerven.’

De sarcofaag staat sinds het begin van deze presentatie in een afgescheiden deel van de museumzaal. Het lijkt op een soort kas. Wat gebeurt daarbinnen?

‘Daarin wordt de sarcofaag de komende tijd gerestaureerd, onder het oog van het publiek. Het frame onder de sarcofaag, dat gemaakt is van hout en baksteen, stamt namelijk nog uit de jaren 1930. Een deel van die constructie is verzakt. Dit is ook een prachtig moment om nieuw onderzoek te doen. We gaan binnenkort scans maken van een mysterieus verroest object dat op de bodem ligt, om te kijken wat het is. Als die roestlagen ook nog textielfragmenten bevatten, kunnen we een idee vormen van het soort kleding dat de vrouw meekreeg. Dat zou nieuw licht kunnen werpen op het leven van de Romeinen in Zuid-Limburg.’

Na de restauratie wordt de sarcofaag in een nieuwe vitrine van ontspiegeld glas geplaatst. Is al bekend hoe jullie daar de onderzoeksresultaten bij gaan presenteren?

‘We gaan sowieso nieuwe 3D-scans maken, waardoor bezoekers via een projectie eenvoudig de decoraties ín de sarcofaag kunnen zien. Essentieel in de nieuwe presentatie is meer aandacht voor de oorspronkelijke context: het complex van de villa’s in Simpelveld en de sarcofagen die vlakbij gevonden zijn, en de manier waarop die samen functioneerden. Met behulp van tekeningen of 3D-projecties willen we het landschap van 300 na Christus weer tot leven wekken.’

Dat klinkt heel boeiend en ambitieus!

‘Dat is het zeker, en er is nog meer: de mogelijkheid die de Vereniging Rembrandt en de Turing Foundation ons met deze actie geven, is het startpunt van een veel groter onderzoeksproject. Daarin willen we de Romeinse villa’s en sarcofagen in Zuid-Limburg in internationale context onderzoeken. Ook willen we, geïnspireerd door het uitzonderlijke verhaal van onze sarcofaag, onderzoek doen naar Romeinse vrouwengraven. Die bevatten vaak persoonlijke en verfijnde grafgiften, zoals een kistje van schildpadschild of een tamboerijn. Daar zijn absoluut nog mooie verhalen te ontdekken.’

Deze presentatie is te zien in het Rijksmuseum van Oudheden tot half januari 2021. Benieuwd welke 44 andere musea dit jaar met steun van de Vereniging Rembrandt en de Turing Foundation de kracht van hun eigen collecties uitlichten? Klik hier.