Favoriet uitgelicht
Het poppenhuis van Petronella Oortman
Voor Florus uit Amsterdam (Rembrandtlid sinds 2015)
Florus over zijn favoriet
'Als kind behoorde het trapje beklimmen naar het poppenhuis en dan telkens weer een nieuwe miniatuur ontdekken, zoals een miniatuurkaart of -schaakspel, tot de vaste attractie van mijn museumbezoek. Ik doe nu hetzelfde met mijn kleinkinderen.'
Deze week staat het poppenhuis van Petronella Oortman uit het Rijksmuseum in de schijnwerper. Florus uit Den Haag, inzender van deze favoriet, stuurde ook een bijzonder verzoek mee: of Vereniging Rembrandt-bestuurslid Jet Pijzel, die als kunsthistorica veel onderzoek heeft gedaan naar 17de- en 18de-eeuwse poppenhuizen, iets over deze zo geliefde miniatuurkunst zou kunnen schrijven. Hieronder haar reactie.
Wie het kleine eert
Door Jet Pijzel
Het gedwongen thuis zitten zonder de mogelijkheid musea, bibliotheken en archieven te bezoeken heeft ook positieve kanten. Zeker als je kort geleden met pensioen bent gegaan en het moment is aangebroken te bezien op welk onderzoeksterrein je in de toekomst nog wil bijdragen. Hoe nuttig is het dan je werkkamer thuis eens grondig op te ruimen en daarbij een keuze te maken uit de vele bronnen en literatuur die de afgelopen 40 jaar voor onderzoek voor publicaties op het gebied van de kunstnijverheid zijn verzameld.
Diverse makers, de pronkkeuken in Het poppenhuis van Petronella Oortman, ca. 1686-1710 | diverse materialen en afmetingen | Rijksmuseum, Amsterdam
Alle voorwerpen in het poppenhuis van Petronella Oortman zijn van de juiste materialen gemaakt en de verhoudingen kloppen precies. Het Chinese porselein in de pronkkeuken is zelfs speciaal voor Petronella via de VOC besteld in China. De kosten voor dit chique miniatuurhuis waren 30.000 gulden, evenveel als een echt pand aan de Amsterdamse Herengracht.
Een enorm voorrecht
Bij het opruimen van mijn werkkamer stuit ik onlosmakelijk op mijn onderzoek naar de 17de- en 18de-eeuwse poppenhuizen, de publiekslievelingen van de nu helaas gesloten musea. Ik heb mij altijd beseft welk een enorm voorrecht het was dat ik zomaar mocht 'ingrijpen' in deze zo kwetsbare miniatuurhuizen. Dat ik zomaar kastjes en kabinetten mocht openen om de anders onzichtbare inhoud te bekijken, dat ik 17de-eeuwse zijde met kwastjes en galonnen heb mogen 'hanteren', de volledig aangeklede poppen heb mogen bestuderen en de kunstig gevlochten manden van heel nabij heb mogen bewonderen. Dat ik zomaar de keuze heb mogen maken hoe na fotografie, beschrijving en soms noodzakelijke restauratie de soms meer dan 350 jaar oude kamertjes weer moesten worden ingericht.
Diverse makers, de kunstkamer in Het poppenhuis van Petronella de la Court, ca. 1670-90 | diverse materialen en afmetingen | Centraal Museum, Utrecht
Een ander bewaard gebleven poppenhuis behoorde toe aan Petronella de la Court, die een fervent kunstverzamelaar was. Heel toepasselijk dus, dat haar poppenhuis een imposante kunstkamer bevat. In het ladekastje, rechts van de schouw, zit een verzameling piepkleine stenen en mineralen
De werkelijkheid in het klein
Voor mij zijn de pronkpoppenhuizen vooral een uiterst belangrijke
bron geweest voor onze kennis van het 17de- en 18de-eeuwse interieur.
Bij het schrijven daarover heb ik verkleinwoorden als tafeltje,
stoeltje, mandje altijd proberen te vermijden. De vervaardiging in
miniatuur is zeker knap, 'kunstig', met technische hoogstandjes als het
barnstenen kunstwerk met de Passie van Christus in ivoor uit de kunstkamer van het poppenhuis van Petronella de la Court.
Belangrijker voor mij was dat de poppenhuizen objecten en gebruiken
illustreerden die nauwelijks bekend waren. Hoe werd bijvoorbeeld een los
kussen op een knopstoel vastgezet? Hoe stapelde men turf en
houtblokken? Met welke onderdelen werd de hemel van een hemelbed
verhoogd? Waarvoor diende een zwart wandbord in de keuken? Decoratieve
schilderingen op wanden en deuren, zoals bladvoluten, guirlandes of
levensgrote figuren, zijn nauwelijks nog ter plaatse bewaard gebleven.
Zij zijn met evenveel vakmanschap op miniatuurvensterluiken geschilderd als de kunstschilder zijn miniatuurschilderij vervaardigde
voor aan de wand.
Maker(s) onbekend, vier miniatuurvensterluiken uit Het poppenhuis van Petronella Oortman, ca. 1686-1710 | olieverf op paneel, elk 13 x 9 cm | Rijksmuseum, Amsterdam
Indrukwekkend inkijkje
Of het nu een bezem, stoffer en borstel betreft of een zijden slaapkussen van het schoothondje, het poppenhuis blijft een onuitputtelijke bron van gegevens. Nergens komt het dagelijkse leven met alle huishoudelijke taken die daarbij horen zo aantrekkelijk voorbij. In de kleerzolders wordt het wasgoed behandeld, in de zaal maakt men muziek, in het kantoor zit de heer des huizes achter zijn bureau. Ik ben er tijdens het opruimen weer evenveel van onder de indruk als jaren terug. Zeker in de verontrustende situatie waarin de wereld op dit moment verkeert, biedt het weer bestuderen van de pronkpoppenhuizen een prima afleiding.
Diverse makers, het kantoor in Het poppenhuis van Petronella de la Court, ca, 1670-90 | diverse materialen en afmetingen | Centraal Museum, Utrecht
Ook het poppenhuishouden van Petronella de la Court moet ergens van bestaan. In deze kamer wordt het geld verdiend door haar echtgenoot Adam Oortmans - op de werktafel ligt een stempel met zijn initialen.
Gesteund
Het poppenhuis van Sara Ploos van Amstel-Rothé
Wist u dat het Frans Halsmuseum ook een pronkpoppenhuis heeft? Aangekocht met steun van de Vereniging Rembrandt in 1958.
Klik hier voor een inkijkjeBekijk ook
Een museum in miniatuur
De Australische miniatuurkunstenaar Joshua Smith (geb. 1975) maakt miniatuurversies van vervallen gebouwen. In deze video uit de tv-serie Makers who inspire (2016-19), vertelt hij hoe hij met zijn werk probeert de beschouwer anders te laten denken over schoonheid.
