In gesprek #5

Kunstwerken vertellen ons van alles. Door een dialoog aan te gaan met een kunstwerk leer je iets nieuws. Over kunst, over jezelf of over de wereld om je heen. Voor het afscheid van Fusien Bijl de Vroe als directeur van de Vereniging Rembrandt schreven bevriende auteurs over innerlijke gesprekken die zij hadden via de kunst. Zo werd Pieter Lootsma door een 15de-eeuws beeldje herinnerd aan de wijze les die hij van de Bijbelse Petrus leerde.

Een band met Petrus

Vóór mij een afbeelding van het houten beeldje van Petrus dat rond 1415 door waarschijnlijk Claux de Werve gemaakt is en dat te zien is in Museum Catharijneconvent in Utrecht. Petrus: het bekendste verhaal over hem is dat waarin hij Jezus, aanvankelijk vol verontwaardiging over het verraad door Judas, volgt op zijn gang naar gevangenschap. Maar als hem, even later, tot driemaal toe gevraagd wordt naar zijn relatie met die Jezus, denkt hij er goed aan te doen te zeggen dat hij hem niet kent. Een kraaiende haan confronteert hem met zijn dubbelhartigheid.

De verschillende personages in de Bijbel, dus ook dat van Petrus, hebben een vooral archetypische betekenis. Dat wil zeggen dat zij model staan voor een bepaald type mens of voor een bepaalde manier van doen. Zonder er in deze context uitgebreid op in te willen gaan, kan ik zeggen dat de rol die Petrus op zich neemt, gekenmerkt wordt door zijn ambivalentie of tweeslachtigheid. Petrus is degene die niet weet waar hij staat. Hij is wankelmoedig en voortdurend in vertwijfeling. Ieder nieuw argument doet een eerder ingenomen standpunt hulpeloos wankelen.

Claux de Werve (omgeving of atelier van), Petrus, ca. 1410-20 | walnoot met originele polychromie, deels met 19e-eeuwse overschilderingen, H 49 cm | Museum Catharijneconvent, Utrecht | gesteunde aankoop uit 2014

Hij is mijn naamgenoot. Of eigenlijk: ik de zijne. Hoewel mijn ouders dat niet zo bedoeld zullen hebben, hebben zij mij naar hem genoemd. En dat schept, gek genoeg, een band. Het kost mij geen enkele moeite mij in hem te herkennen. Het spanningsveld dat de verhalen over hem schetsen is mij helemaal vertrouwd. Het zal aan het toeval toe te schrijven zijn, maar ook ik raak altijd opnieuw verstrikt in nuances. Daarom past het predikantschap mij ook goed. Ik houd mijzelf tenminste voor dat die functie van mij vraagt voortdurend op de nuances te wijzen en de uiteindelijke betrekkelijkheid van ieder standpunt te benadrukken.

Niet alleen bestaan er geen eenvoudige antwoorden op de complexe vragen die het leven stelt, de antwoorden die gegeven worden houden ons niet zelden weg van onze bestemming. Daarom valt het op dat de Petrus van De Werve geen sleutels bij zich draagt. Ik begreep dat uit onderzoek gebleken is dat deze Petrus zijn attributen in de loop van de eeuwen is kwijtgeraakt. Dat is jammer voor wie naar het beeldje kijkt, want eigenlijk zijn zij onmisbaar. Het waren namelijk die sleutels die mij van het idee af hebben geholpen dat een volwassen man er meningen op na dient te houden.

Het is een misverstand te denken dat de sleutels van Petrus toegang verschaffen tot het hiernamaals. Zij geven toegang tot de werkelijkheid waar Jezus met zijn leven gestalte aan geeft. En dat is een werkelijkheid in het volkomen hier en nu. Het is een werkelijkheid die gebouwd is op zoiets als een heilige twijfel aan alles wat voor de hand lijkt te liggen. Wie een mening heeft, een standpunt huldigt of een ideologie of godsdienst aanhangt, zal de neiging hebben zich in te graven in de loopgraaf van zijn gelijk. En mijn gelijk verwijdert mij van degenen die er een ander gelijk op nahouden. Dat kan, en daaraan wil ook dit beeldje van Petrus herinneren, niet de bedoeling zijn.

Pieter Lootsma is predikant in de remonstrantse gemeente Naarden-Bussum.