Favoriet uitgelicht
Uitzicht atelier te Eerbeek van Jan Mankes
Voor Bert uit Sneek (Rembrandtlid sinds 2012)
Bert over zijn favoriet
'Mijn onbetwiste favoriet. Het is een uiterst gevoelig, teer werk. Toen ik enige tijd in Duitsland werkte, kwam ik vaak langs Arnhem en ging dan voor dit ene schilderij eventjes het museum in. Daarna ging ik weer verkwikt aan het werk...'
Vandaag, 23 april 2020, is het precies 100 jaar geleden dat de schilder Jan Mankes (1889-1920) overleed. Daags na zijn dood schreef de criticus Bram Hammacher dat Mankes zou voortleven ‘zolang zijn werk sommigen van binnen beweegt, aanraakt en vasthoudt’. Dat is zijn kunst absoluut blijven doen. Tot nu toe werden al vier schilderijen van Mankes als favoriet ingezonden – alleen Rembrandt en Vermeer zijn met meer werken vertegenwoordigd. Deze week lichten we Mankes’ schilderij Uitzicht atelier te Eerbeek uit.
Jan Mankes, Uitzicht atelier te Eerbeek, 1917 | olieverf op doek, 33,5 x 25,5 cm | Museum Arnhem | gesteunde aankoop uit 1972
Vanuit zijn atelier zag Mankes in de verte het fraaie Huis te Eerbeek, dat enigszins verscholen ligt tussen de bomen. Het landhuis werd toen bewoond door de bioloog Max Weber en de plantkundige Anna van Bosse, die bevriend waren met het echtpaar Mankes.
Dicht bij huis
Jan Mankes woonde de laatste jaren van zijn leven in het Gelderse Eerbeek. In zijn werk uit die periode zien we de akkers, hooibergen en werkpaarden uit de streek terugkomen, net als het uitzicht vanuit zijn atelier. Voor zijn kunst keek Mankes altijd naar wat dichtbij was: het landschap rond zijn huis en de dieren die er liepen, maar ook naar zijn eigen kop. Hij observeerde ze met grote aandacht, en schilderde ze in een verfijnde realistische stijl die vaak wordt ervaren als gevoelig en fragiel. Door zijn aquarelachtige schilderwijze hebben de schilderijen een transparante kwaliteit die ook een beetje mysterieus is.
Jan Mankes, Jonge witte geit, 1914 | olieverf op doek, 49,5 x 59,5 cm | Museum Arnhem | gesteunde aankoop uit 1972
In de kunst van Mankes duikt opvallend vaak een geit op. Dat geliefde motief was voor hem een vertrouwd beeld: de hier afgebeelde geit leefde op het erf van Mankes' ouders. Met de aankoop van de collectie Van Beuningen-Eschauzier kwam ook dit schilderij in Museum Arnhem terecht. Daar is het een van de publiekslievelingen.
Het realisme voorbij
Mankes’ voorstellingen zijn vaak opvallend plat omdat hij geen meester van het perspectief was. Dat gaf ook niet, want meer dan een natuurgetrouw beeld weergeven, wilde Mankes een kunstwerk maken dat, in zijn eigen woorden: ‘warmte en liefde geven zal’. Een fleurig palet had Mankes daar niet voor nodig. In het sneeuwlandschap dat hij in 1917 door het raam van zijn atelier zag, overheersen grijze en grauwe tonen. Toch voelde Bert zich elke keer ‘verkwikt’ na het zien van zijn favoriet. Was dat het weerzien met het kunstwerk, of herinnerde dit sneeuwlandschap hem, misschien onbewust, ook aan een eigen dierbaar wintergezicht?
Om vast te houden
Tijdens zijn leven had Mankes niet te klagen over belangstelling en waardering. Bij zijn dood op dertigjarige leeftijd – hij leed aan tuberculose - liet hij een oeuvre van zo’n 185 schilderijen na. Er verschenen boeken over zijn werk, maar het kwam zelden op de markt – de verzamelaars die het hadden gekocht waren eraan gehecht, of het vererfde binnen hun familie. Uitzicht atelier te Eerbeek is daar een goed voorbeeld van. Dat schilderij ging via Mankes’ vrouw Annie naar een goede vriendin, de verzamelaar Van Beuningen-Eschauzier. Haar collectie van veertien schilderijen, drie tekeningen en elf prenten werd in de jaren 1960 in bruikleen gegeven aan Museum Arnhem door de erven Van Beuningen-Eschauzier. Zij vonden dat die unieke verzameling bijeen moest blijven. Zo geschiedde: met steun van de Vereniging Rembrandt kon Museum Arnhem in 1972 een deel van de collectie aankopen. Het andere deel werd door de erven geschonken. Zo werd Museum Arnhem dé plek waar Mankes’ kunst eindelijk door iedereen kon worden gezien.
Gesteund
Sneeuwlandschap met sloot
Wist u dat de Vereniging Rembrandt ook Museum Belvédère in Heerenveen heeft gesteund bij de verwerving van werk van Jan Mankes? Een van die schilderijen is een ingezonden favoriet van Jelly uit Groningen.
Meer wetenBekijk het werk in context
Het alledaagse opgetild
