Uitzicht atelier te Eerbeek van Jan Mankes

Dicht bij huis

Jan Mankes woonde de laatste jaren van zijn leven in het Gelderse Eerbeek. In zijn werk uit die periode zien we de akkers, hooibergen en werkpaarden uit de streek terugkomen, net als het uitzicht vanuit zijn atelier. Voor zijn kunst keek Mankes altijd naar wat dichtbij was: het landschap rond zijn huis en de dieren die er liepen, maar ook naar zijn eigen kop. Hij observeerde ze met grote aandacht, en schilderde ze in een verfijnde realistische stijl die vaak wordt ervaren als gevoelig en fragiel. Door zijn aquarelachtige schilderwijze hebben de schilderijen een transparante kwaliteit die ook een beetje mysterieus is.

Het realisme voorbij

Mankes’ voorstellingen zijn vaak opvallend plat omdat hij geen meester van het perspectief was. Dat gaf ook niet, want meer dan een natuurgetrouw beeld weergeven, wilde Mankes een kunstwerk maken dat, in zijn eigen woorden: ‘warmte en liefde geven zal’. Een fleurig palet had Mankes daar niet voor nodig. In het sneeuwlandschap dat hij in 1917 door het raam van zijn atelier zag, overheersen grijze en grauwe tonen. Toch voelde Bert zich elke keer ‘verkwikt’ na het zien van zijn favoriet. Was dat het weerzien met het kunstwerk, of herinnerde dit sneeuwlandschap hem, misschien onbewust, ook aan een eigen dierbaar wintergezicht?

Om vast te houden

Tijdens zijn leven had Mankes niet te klagen over belangstelling en waardering. Bij zijn dood op dertigjarige leeftijd – hij leed aan tuberculose - liet hij een oeuvre van zo’n 185 schilderijen na. Er verschenen boeken over zijn werk, maar het kwam zelden op de markt – de verzamelaars die het hadden gekocht waren eraan gehecht, of het vererfde binnen hun familie. Uitzicht atelier te Eerbeek is daar een goed voorbeeld van. Dat schilderij ging via Mankes’ vrouw Annie naar een goede vriendin, de verzamelaar Van Beuningen-Eschauzier. Haar collectie van veertien schilderijen, drie tekeningen en elf prenten werd in de jaren 1960 in bruikleen gegeven aan Museum Arnhem door de erven Van Beuningen-Eschauzier. Zij vonden dat die unieke verzameling bijeen moest blijven. Zo geschiedde: met steun van de Vereniging Rembrandt kon Museum Arnhem in 1972 een deel van de collectie aankopen. Het andere deel werd door de erven geschonken. Zo werd Museum Arnhem dé plek waar Mankes’ kunst eindelijk door iedereen kon worden gezien.