Ongekende verhalen
Portret van Felix Auerbach van Edvard Munch
Aankopen als deze helpen mogelijk maken?
Word dan lid van de Vereniging Rembrandt. Dat kan al vanaf 75 euro (37,50 euro tot 25 jaar).
De eerste blik
En opeens is het stil. De bestuursleden van de Vereniging Rembrandt zijn in het Van Gogh Museum onafgebroken met elkaar in gesprek, maar als Edvard Munchs portret van Felix Auerbach in zicht komt, houden die gesprekken abrupt op. Auerbachs indringende verschijning houdt hen volledig in de ban.
Een hoop geld
Voor de gastheer is dit een goed teken. De bezichtiging van het portret vindt namelijk plaats voorafgaand aan de bestuursvergadering waarin wordt besloten of de Vereniging Rembrandt het museum steunt bij de aankoop van het werk. Gevraagd wordt om een bijdrage van maar liefst 1 miljoen euro en bij dat soort bedragen wordt er extra streng gekeken naar kwaliteit.
De beslissing
Met het schilderij nog vers op het netvlies, beginnen de bestuursleden een half uur later aan de vergadering. De aanvraag van het Van Gogh Museum (aanvraag 1815) komt als zesde aan bod. De bestuursleden praten vol bewondering over dit 'stoere' portret en de voelbare spanning tussen de melancholieke uitdrukking van Auerbachs gezicht en zijn zelfverzekerde pose. Met de kwaliteit zit het dus wel goed. Maar dat is voor het bestuur niet genoeg om over te gaan tot steun. Het werk moet ook passen in de collectie van het museum en die bovendien aantoonbaar versterken.
Munch en Van Gogh
In de aanvraag kan worden gelezen dat het museum zich al enkele jaren geleden tot doel heeft gesteld te laten zien wat Van Goghs invloed is geweest op de generatie kunstenaars na hem. De aankoop van dit schilderij zou dat doel een stuk dichterbij brengen, want Munch was een van Van Goghs eerste en meteen ook grootste bewonderaars. Dat komt vooral in zijn portretkunst goed naar voren. Net als Van Gogh ging het Munch bij het maken van iemands portret niet om de nauwkeurigheid van de uiterlijke gelijkenis, maar om de indruk die deze persoon op hem heeft gemaakt en daarvoor zette hij, eveneens net als Van Gogh, kleur en toets in als expressief middel.
Het grote plaatje
OK, het belang van het schilderij voor het Van Gogh Museum is duidelijk, maar het bestuur moet groter denken: de beoogde aankoop moet ook een evidente versterking zijn van het Nederlands openbaar kunstbezit als geheel. Ook daarover hoeven de bestuursleden niet lang te discussiëren. Munch is een schildergrootheid die aan de wieg stond van het expressionisme, een stroming die ook in Nederland veel navolging kreeg. Gezien zijn status is hij in de Nederlandse musea opvallend slecht vertegenwoordigd. Alleen Museum Boijmans Van Beuningen heeft een schilderij van hem. Dat kan (of moet misschien zelfs) beter en een kans als deze komt waarschijnlijk niet snel weer voorbij.
Keurmerk
Conclusie: de aanvraag wordt toegekend. En na het 'ja' van de Vereniging Rembrandt is het voor het museum makkelijker om ook andere steungevers aan boord te krijgen. Een paar maanden later heeft het museum het gevraagde bedrag bijeen en begin 2018, na een kleine restauratie, wordt het portret met trots gepresenteerd aan het grote publiek.
23 januari 2018: het Van Gogh Museum presenteert Munchs Portret van Felix Auerbach als nieuwste aanwinst voor de collectie.
Kijken met kennis
Je kunt van het portret van Felix Auerbach genieten zonder te weten wie de geportretteerde is, net zoals je kunt genieten van een lied zonder de woorden daarvan te begrijpen. Maar zoals bij zo veel portretten, geeft kennis van het individuele verhaal ook bij dit werk een zekere meerwaarde. Sterker nog: wie het tragische einde van Auerbachs leven kent, kijkt nooit meer met dezelfde ogen naar dit schilderij.
Liefde voor kunst en cultuur
Het verhaal van Felix Auerbach vertelt over de geschiedenis van de geassimileerde jood
in het Duitsland van voor de Tweede Wereldoorlog. Auerbach was hoogleraar in de theoretische fysica aan de
universiteit van Jena en een groot liefhebber van kunst en cultuur. Hij had contact met invloedrijke figuren als Bauhaus-architect Walter
Gropius, die zijn huis ontwierp, en met kunstenaars als Wassily
Kandinsky, Paul Klee en dus ook Edvard Munch. Hij was een man van de wereld en zo ziet hij er op dit schilderij ook
uit.
Verlies van vrijheid
In die wereld kon Auerbach 25 jaar nadat Munch hem portretteerde - hij was toen 76 - niet meer vrijelijk bewegen. Op 28
februari 1933, een dag na de brand in de Rijksdag, kondigde Hitler de Rijksdagbrandverordening af. Daarmee maakte hij een einde aan veel burgerrechten en vrijheden in het Duitse Rijk en kon hij beginnen met de vervolging van politieke tegenstanders en de joodse bevolking.
Op diezelfde dag besloten Auerbach en zijn vrouw Anna een eind te maken aan
hun leven. Auerbach liet een
briefje achter, waarin hij schrijft dat hij en zijn vrouw elkaar
gelukkig hadden gemaakt en met vreugde in hun hart het aardse leven
hadden verlaten.
In dit filmpje bij het portret van Felix Auerbach (duur: 5 min) gaat Hilbert Lootsma, kunsthistoricus bij de Vereniging Rembrandt, in gesprek met Van Gogh Museum-conservator Fleur Roos Rosa de Carvalho.
Kwaliteit
Wat is topkunst?
Op dezelfde bestuursvergadering waar steun werd toegezegd aan de aankoop van het Portret van Felix Auerbach, kreeg dit 17de-eeuwse portret ook een 'ja'. Gevraagd werd om een bijdrage van 5 duizend euro, heel wat minder dan de 1 miljoen die nodig was voor de Munch.
