Kunst voor na het college

Noord-Afrika

Tinne ondernam drie reizen in Noord-Afrika. De grootste en meest beroemde is de expeditie stroomopwaarts langs de Nijl en de Gazellenrivier. Ze bereikten de oorsprong van de rivier niet, want de boten liepen vast in de moerassen en de groep werd zwaar getroffen door een ziekte, waaraan meerdere leden van de expeditie overleden, onder wie Alexine’s moeder en tante. Tijdens de reis ervoor, ook stroomopwaarts langs de Nijl, tot aan Gondokoro in Zuid-Soedan, maakte Tinne de foto’s die nu door de UBL zijn aangekocht.

Interesse in de mens

Deze foto’s behoren tot de vroegste foto's die in het binnenland van Afrika zijn gemaakt. Ze tonen mensen en beelden van een kleine woongemeenschap, telkens op een ongedwongen manier, die sterk verschilt van latere foto’s die voor toerisme en antropologische wetenschap zouden worden gebruikt. De foto’s van Tinne getuigen van een grote interesse in hoe mensen in deze regio daadwerkelijk leefden.

Extra bijzonder

De aanwinst is van grote waarde voor de UBL, die de oudste fotohistorische collectie in Nederland bezitten. Daarom streven de UBL naar een zo compleet mogelijk en representatief beeld van de Nederlandse fotografiegeschiedenis. Als dé vrouwelijke fotopionier in Nederland mocht Tinne hierin absoluut niet ontbreken. Dat het ook nog eens gaat om een recent ontdekte serie, genomen tijdens een reis waarvan lange tijd geen foto’s bekend waren, maakt de aanwinst extra bijzonder.

College 6: Frouke van Dijke over Édouard Manet

Manet als sleutelfiguur

De betekenis van Édouard Manet voor de moderne schilderkunst kan nauwelijks worden overschat. Zijn Le déjeuner sur l’herbe uit 1863 wordt beschouwd als het eerste moderne schilderij. Door een alledaags naakt tussen geklede mannen in een park af te beelden en zijn losse schilderstijl – alsof het schilderij nog niet voltooid was – schokte Manet zijn tijdgenoten. Niet minder ophef veroorzaakte zijn Olympia uit hetzelfde jaar. Manets grensverleggende schilderijen vormden een inspiratiebron voor vele kunstenaars, onder wie Vincent van Gogh, Claude Monet en de impressionisten.

Een opzienbare aanwinst

In Nederlandse musea ontbrak een Manet van formaat, zeker na de verkoop van de olieverfschets voor de Bar aux Folies Bergère, die decennialang als bruikleen in Stedelijk Museum Amsterdam had gehangen. In 2002 deed de kans zich voor een ijzersterk werk van Manet te verwerven. Geen figuurstuk, maar een zeegezicht. De strakke, horizontale compositie van De pier van Boulogne-sur-Mer doet denken aan Japanse prenten die in die tijd populair werden en die ook Van Gogh en Mary Cassatt zouden inspireren. Tegelijkertijd zijn details als de golven en de zeilen met een losse toets geschilderd. Met hulp van onder andere de Vereniging Rembrandt wist het Van Gogh Museum dit topstuk te bemachtigen.

En een gemiste kans

Maar er blijft altijd wat te dromen. Want hoe mooi zou het zijn om ook een figuurstuk van Manet te kunnen zien in Nederland? In 2018 leek die droom even uit te komen. Het Van Gogh Museum, daarbij gesteund door de Vereniging Rembrandt, had een flink budget om te kunnen bieden op Manets Italienne die in mei van dat jaar werd geveild. Dit krachtige figuurstuk, dat vermoedelijk de ook door Van Gogh geportretteerde Agostina Segatori voorstelt, zou een fantastische aanwinst zijn voor het museum. Een tegenbieder bleek echter verder te kunnen gaan en bood tot bijna het dubbele van de geschatte opbrengst, waarmee Manets Italienne voor Nederland uit het zicht verdween.

College 2: Hilbert Lootsma over Michelangelo Merisi da Caravaggio

Reputatie in het slop

Caravaggio was niet altijd zo populair als nu. Door de veranderde smaak in de kunstwereld vlak na zijn dood telde hij lange tijd nauwelijks nog mee. Dat verklaart waarom de Romeinse familie Mattei rond 1800 Caravaggio’s Gevangenneming van Christus verkocht, zonder nog te weten dat het van Caravaggio was. De nieuwe Schotse eigenaar dacht met dit schilderij een van de allermooiste werken van Gerard van Honthorst te hebben aangekocht.

Herwaardering

Het was pas na de grote Caravaggio-tentoonstelling in Milaan in 1951 dat Caravaggio’s ster weer echt begon te rijzen. Daar hingen toen bijna alle Caravaggio’s bij elkaar, zelfs de Italiaanse kerken hadden hun altaarstukken uitgeleend. Een jaar later kwamen maar liefst vijf Caravaggio’s naar Utrecht voor een grote tentoonstelling die gericht was op Caravaggio en ‘de Nederlanden’. Deze tentoonstelling liet zien dat Caravaggio een ster was, maar ook dat de schilderijen van de 'eigen' caravaggisten stuk voor stuk krachtige hertalingen waren van het idioom van Caravaggio, zonder hem zomaar klakkeloos te kopiëren.

Net op tijd

Door de tentoonstellingen werd het werk van Caravaggio en zijn getalenteerde navolgers in korte tijd zeer gewild bij verzamelaars en musea. Het Centraal Museum in Utrecht sloeg nog snel zijn slag. Mede dankzij de leden van de Vereniging Rembrandt slaagde het museum er in de jaren 1950 in drie topstukken van Utrechtse caravaggisten aan te schaffen. Voor een werk als De vrolijke drinker van Hendrick ter Brugghen of De koppelaarster van Gerard van Honthorst zou nu enkele miljoenen moeten worden betaald. Later werd het Rijksmuseum gesteund bij de aankoop van een door-en-door caravaggistisch werk van Gerard van Honthorst en Museum Boijmans Van Beuningen bij een dramatisch werk van een Italiaanse navolger van Caravaggio.